Bazı işaretler vardır, sözcüklerin kifayetsiz kaldığı yerde başlar. Bu işaretlerin en önemlilerinden biri olan tuğra, yalnızca bir imza değil; bir çağın estetiğini, bir milletin ruhunu, bir devletin özlemini ifade eder. Tuğra, sessizliğin sanatla konuştuğu ve kudretin zarafetle buluştuğu noktada yer alır. Osmanlı'nın ihtişamı sadece saray kubbelerinde, çini desenlerinde ya da mermer sütunlarda aranmaz. O ihtişam, bazen bir fermanın başındaki ince bir mürekkep lekesi içinde gizlidir.

Hat sanatının en görkemli anlarında doğan tuğralar, yalnızca bir padişahın adını değil; bir cihan devletinin ruhunu da şekillendirir. Tuğra, hem zamanın mühürlenmesi hem de ebediyetin hatırlatılmasıdır. Orta Asya bozkırlarında at süren ellerin bastığı mühürler, yüzyıllar sonra İstanbul saraylarının şiirsel hatlarında yeniden can bulur. Selçuklu’nun kudretli damgaları, Osmanlı’da ince bir sülüs çizgisine dönüşür. Artık yalnızca bir imza değil; bir bakıştır, bir hissetiştir, bir dua ve bir iddiadır: Devlet-i Ebed-müddet.

Her tuğra, padişahın yalnızca ismini taşımanın ötesinde; onun hayalini, duruşunu ve çağını da taşır. Tuğra, devleti ve medeniyeti simgeler. Her hattat bir iz bırakır ama her tuğra aynı zamanda padişahın varlığına şahitlik eder. Sultan II. Mahmud’un tuğrasındaki “Devlet-i Ebed-müddet” sözü, sadece bir temenni değil; tarihe atılmış kalın bir düğümdür. Bu düğüm, çözülmez ve çözülmemelidir çünkü tuğra bir hükümdarın değil, bir medeniyetin iddiasıdır.

Günümüz sanatkârları, eski ustaların izinden yürüyerek bu zarif dili yeniden konuşturuyor. Kimi klasik formda, kimi dijital ekranda eserler veriyor; her biri geçmişten ve gelecekte bir parça taşımaktadır. Tuğra, yalnızca hatıra değil, aynı zamanda istikbalin de bir simgesidir. Geçmişin en estetik yankısı, geleceğe bırakılmış bir zarafet mirasıdır.

Tuğrayı bir mühür olarak görmek ona haksızlık etmek olur; o, bir milletin kendini anlatma biçimidir. Sesi olmayan ama her şeyi anlatan bir cümledir. Hatla çizilmiş bir devlet refleksi, sükutla yazılmış bir medeniyet şiiridir. Günümüzde müzelerde sergilenen o tuğralar, bir zamanlar ellerde titreyen kalemlerle yazılmıştır. Her kıvrımı bir nefes, her noktası bir niyetle doğmuştur. Onlara bakarken yalnızca tarihin estetik gözlemlerine değil; aynı zamanda insanın sonsuz anlam arayışına da şahitlik etmiş oluruz.

Ve şimdi bize düşen, bu anlamı hatırlamak ve unutturmamaktır. Çünkü her milletin bir sesi vardır; tuğralar da bizim en zarif sesimizdir.

Mehmet Düğmeci Nisan 2025